ใบความรู้ หน่วยที่ 1 สังคมมุษย์

สังคมมนุษย์

• 1.        สังคมมนุษย์
• 2.        สถาบันทางสังคม
• 3.        การจัดระเบียบทางสังคม
• 4.        การขัดเกลาทางสังคม
• 5.        การเปลี่ยนแปลงทางสังคม
• 6.        การขัดเกลาทางสังคม
• 7.        การเปลี่ยนแปลงทางสังคม
• 8.        ปัญหาสังคมไทย
• 9.        แนวทางการป้องกันและแก้ไขปัญหาสังคมไทย

สังคมมนุษย์

• สังคม หมายถึง กลุ่มคนอย่างน้อย 2 คนขึ้นไปมาอาศัยอยู่รวมกันในบริเวณใดบริเวณหนึ่ง ซึ่งคนเหล่านี้จะมีความสัมพันธ์หรือการกระทำตอบโต้กันทั้งทางตรงและทางอ้อม เช่น การพูดจาทักทาย การทำงานร่วมกัน การติดต่อสื่อสารระหว่างกัน เป็นต้น

องค์ประกอบของสังคม

1. ประชากร จะต้องมีจำนวนตั้งแต่ 2 คนขึ้นไป สังคมที่มีขนาดเล็กที่สุดก็คือครอบครัว ประกอบด้วย พ่อ-แม่-ลูก
2. อาณาเขต โดยทั่วไปคนในสังคมจะอาศัยอยู่ในบริเวณใดบริเวณหนึ่ง ซึ่งพื้นที่อาจมีขนาดจำกัด เช่น ในบริเวณบ้าน ในบริเวณโรงเรียน
3. ความสัมพันธ์ สมาชิกในสังคมจะต้องมีความสัมพันธ์และการปฏิสัมพันธ์ระหว่างกัน เช่น การพูดจาทักทาย การทำงานกลุ่ม
4. การจัดระเบียบทางสังคม เพื่อป้องกันความขัดแย้งระหว่างสมาชิกในสังคมช่วยให้การติดต่อกันทางสังคมเป็นไปอย่างเรียบร้อย เช่น การจัดระเบียบการจราจร การควบคุมเวลาปิด-เปิดของสถานบันเทิง เป็นต้น
5. การมีวัฒนธรรมของตนเอง เมื่อคนในสังคมมาอยู่ร่วมกันเป็นหมู่เหล่าภายใต้สภาพแวดล้อมเดียวกัน ก็จะสร้างวัฒนธรรมและขนบธรรมเนียมประเพณีขึ้น ก่อให้เกิดเป็นวัฒนธรรมเฉพาะของตนเองที่เป็นเอกลักษณ์

หน้าที่ของสังคม

1. ดูแลสมาชิกในสังคมให้อยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข
2. สร้างความเป็นธรรมให้เกิดขึ้นในสังคม
3. ประสานประโยชน์ระหว่างสมาชิกในสังคม
4. ส่งเสริมการคิดอย่างสร้างสรรค์ในสังคม
5. ปลูกฝังจิตสำนึกที่ดีให้แก่สมาชิกในสังคม

สถาบันทางสังคม

สถาบันครอบครัว

บทบาทหน้าที่

1. อบรมเลี้ยงดูสมาชิกในครอบครัวให้เป็นคนดีของสังคม เช่น รู้จักการเสียสละความตรงต่อเวลา การมีน้ำใจต่อคนรอบข้าง เป็นต้น
2. ถ่ายทอดวัฒนธรรมให้แก่สมาชิกใหม่ที่กำเนิดขึ้นมาในสังคม เช่น  การเคารพผู้ใหญ่ การอ่อนน้อมถ่อมตน เป็นต้น
3. กำหนดแนวทางปฏิบัติแก่สมาชิกในครอบครัว เช่น การใช้จ่าย การเลือกคู่ การหมั้น การแต่งงาน เป็นต้น

สถาบันเศรษฐกิจ

บทบาทหน้าที่

1. พัฒนาและสร้างความเจริญก้าวหน้าในทางเศรษฐกิจเพื่อความอุดมสมบูรณ์และความมั่นคงแก่สมาชิกในสังคม
2. เป็นตัวกลางในการกำหนดกลไกราคา โดยต้องคำนึงถึงความเหมาะสมและประโยชน์ของผู้บริโภคเป็นหลัก
3. กระจายสินค้าและบริการให้เพียงพอและทั่วถึงแก่ผู้บริโภคมากที่สุด โดยสินค้าและบริการต้องมีมาตรฐานตามที่กฎหมายกำหนด

สถาบันการเมืองการปกครอง

บทบาทหน้าที่

1. รักษาความสงบเรียบร้อยของชาติบ้านเมืองให้อยู่ในสภาวะปกติ สร้างระเบียบกฎเกณฑ์ให้แก่สังคม บำบัดทุกข์บำรุงสุขให้แก่ราษฎร
2. วินิจฉัยข้อขัดแย้งระหว่างสมาชิกในสังคม มีองค์กรตุลาการให้ความยุติธรรมแก่สมาชิกที่มีความขัดแย้งกัน
3. สร้างความสัมพันธ์อันดีกับนานาประเทศ มีการติดต่อสื่อสาร เพื่อสร้างความไว้เนื้อเชื่อใจระหว่างกัน นำไปสู่ความร่วมมือกันในด้านต่างๆ

สถาบันการศึกษา

บทบาทหน้าที่

1. จัดการศึกษาให้เยาวชนมีความรู้ ความสามารถ เพื่อจะได้นำไปใช้ในการประกอบอาชีพและการดำเนินชีวิตในอนาคตต่อไป 
2. ส่งเสริมค่านิยมที่ดีงาม ให้เยาวชนรู้จักใช้สิทธิและหน้าที่ของตนให้เกิดประโยชน์ต่อสังคมและประเทศชาติ โดยไม่ละเมิดสิทธิของผู้อื่น
3. ปลูกฝังคุณธรรม จริยธรรม มุ่งเน้นให้เยาวชนเป็นผู้มีความรู้คู่คุณธรรม มีความซื่อสัตย์สุจริต และรู้จักเสียสละเพื่อส่วนรวมและประเทศชาติ

สถาบันศาสนา

บทบาทหน้าที่

1.  เป็นศูนย์รวมความศรัทธาของสมาชิกในสังคม เป็นที่ยึดเหนี่ยวจิตใจ ช่วยให้สมาชิกทางสังคมสามารถใช้หลักธรรมในการแก้ไขปัญหาต่างๆที่เกิดขึ้นได้

2.  เป็นแบบแผนการดำเนินชีวิตของสมาชิกในสังคม ปลูกฝังคุณธรรม จริยธรรมให้แก่สมาชิกในสังคมเพื่อนำไปปรับใช้ในการดำเนินชีวิต

3.  สอนให้บุคคลกระทำความดี ละเว้นความชั่ว เพื่อความร่มเย็นเป็นสุขของตนเองและผู้อื่น

สถาบันนันทนาการ

บทบาทหน้าที่

1.  ส่งเสริมการใช้เวลาว่างให้เกิดประโยชน์ ให้สมาชิกในสังคมเห็นคุณค่าของการทำกิจกรรมที่สร้างสรรค์เพื่อตนเองและส่วนรวม

2.  สร้างความบันเทิงให้แก่สมาชิกในสังคม เพื่อให้การดำรงชีวิตมีความสุขสมบูรณ์มากยิ่งขึ้น

3.  ช่วยผ่อนคลายความตึงเครียด เพิ่มพูนอนามัยที่ดี รวมทั้งเสริมสร้างสุขภาพจิตที่ดีให้กับสมาชิกในสังคม  

สถาบันสื่อสารมวลชน

บทบาทหน้าที่

1. มีความเป็นกลางในการนำเสนอข้อมูลข่าวสาร ไม่นำเสนอข้อมูลเอนเอียงไปทางฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง
2. เปิดโอกาสให้ประชาชนได้แสดงความคิดเห็นผ่านสื่อมวลชน เพื่อสะท้อนความเป็นจริงที่เกิดขึ้นในสังคมปัจจุบัน
3. มีส่วนร่วมตรวจสอบการทำงานของบุคคลและกลุ่มบุคคล ได้แก่ ผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง ข้าราชการ เจ้าหน้าที่ของรัฐ เป็นต้น

การจัดระเบียบทางสังคม

·         การจัดระเบียบทางสังคม หมายถึง วิธีการต่างๆ ที่คนในสังคมกำหนดขึ้น เพื่อใช้เป็นระเบียบกฎเกณฑ์ในการอยู่ร่วมกัน เป็นการควบคุมสมาชิกให้มีความสัมพันธ์กันภายใต้แบบแผนเดียวกัน เพื่อให้เกิดความเป็นระเบียบเรียบร้อยในสังคม

องค์ประกอบ

1.        ระบบคุณค่าทางสังคม เป็นเป้าหมายสูงสุดที่สังคมปรารถนาให้เกิดขึ้น เป็นสิ่งที่สังคมยอมรับและสมควรกระทำให้บรรลุผล ได้แก่ ความรักชาติ ความยุติธรรม ความเสมอภาค เป็นต้น

2.        บรรทัดฐานทางสังคม คือ มาตรฐานการปฏิบัติตามบทบาทของแต่ละบุคคล ทั้งนี้เพื่อให้เป็นไปตามทิศทางของระบบคุณค่าทางสังคม

3.        สถานภาพและบทบาท มีความเกี่ยวข้องกันสัมพันธ์กัน โดยสถานภาพเป็นตำแหน่งที่บุคคลครอบครองอยู่ และบทบาทก็คือหน้าที่ของผู้ดำรงตำแหน่งนั้นๆ จะต้องกระทำ เช่น นักเรียนต้องตั้งใจเรียนหนังสือ ข้าราชการต้องตั้งใจปฏิบัติหน้าที่  เป็นต้น

การขัดเกลาทางสังคม

·         การขัดเกลาทางสังคม หมายถึง กระบวนการเรียนรู้การเป็นสมาชิกของสังคม โดยซึมซับบรรทัดฐานและค่านิยมทางสังคมมาเป็นของตนและเรียนรู้ในการปฏิบัติตนตามบทบาทหน้าที่ เพื่อที่จะสามารถปรับตัวเข้ากับสังคมที่ตนเป็นสมาชิกอยู่ได้เป็นอย่างดี

·         การขัดเกลาทางสังคมทางตรง

1.  การอบรมเลี้ยงดูของพ่อแม่ ต้องใช้เหตุผลในการอบรมเลี้ยงดูลูก ไม่ใช้อารมณ์ในการตัดสินใจหรือแก้ไขปัญหา รับฟังความคิดเห็นของลูก รวมทั้งเปิดโอกาสให้ลูกได้แสดงความสามารถที่ตนมีอยู่

2.  การอบรมสั่งสอนของครูอาจารย์ ครูต้องอบรมและเสริมสร้างทักษะความรู้และพฤติกรรมที่ดีงามให้แก่นักเรียน ฝึกฝนให้นักเรียนได้พัฒนาศักยภาพอย่างรอบด้าน ไม่ว่าจะเป็นในเรื่องของการเรียน การทำกิจกรรม ตลอดจนการใช้ชีวิตในสังคมอย่างมีความสุข 

·            การขัดเกลาทางสังคมทางอ้อม

1.   การอ่านหนังสือ ช่วยเพิ่มพูนความรู้ให้มีความหลากหลาย สร้างเสริมประสบการณ์ใหม่ๆ สามารถนำมาเป็นแนวทางในการประพฤติปฏิบัติตนให้ชีวิตมีคุณค่าและมีระเบียบแบบแผนที่ดียิ่งขึ้น      

2.  การฟังอภิปราย ช่วยเปิดโลกทัศน์ให้กว้างไกลมากขึ้น ได้รับฟังข้อมูลจากผู้มีความรู้ ซึ่งสามารถนำข้อคิดที่ได้มาปรับใช้ให้เกิดประโยชน์ได้

3.  การทำกิจกรรมกลุ่ม ช่วยให้เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ซึ่งกันและกัน เสริมสร้างความสามัคคีในหมู่คณะ รู้จักเสียสละเพื่อให้กิจกรรมที่ทำนั้นประสบความสำเร็จสูงสุด    

·         องค์กรที่ทำหน้าที่ขัดเกลาทางสังคม

1.  ครอบครัว เป็นองค์กรที่มีบทบาทสำคัญ ซึ่งทำหน้าที่อบรมสั่งสอนสมาชิกให้เป็นพลเมืองดี ปฏิบัติตามกฎเกณฑ์ที่สังคมกำหนด

2.  โรงเรียน เป็นองค์กรที่ทำหน้าที่เสริมสร้างความรู้ ความสามารถ ตลอดจนการปรับตัวในการใช้ชีวิตในสังคม

3.  สื่อมวลชน เป็นองค์กรที่ทำหน้าที่ถ่ายทอดข่าวสาร ความรู้ ศิลปะ ประเพณี รวมทั้งกฎระเบียบทางสังคมไปยังสมาชิกของสังคมทุกหมู่เหล่า

4.  สถาบันศาสนา เป็นองค์กรที่ทำหน้าที่ถ่ายทอดแนวทางการดำเนินชีวิตให้แก่สมาชิกในสังคม โดยมุ่งเน้นให้คนกระทำความดี ละเว้นความชั่ว

·         การเปลี่ยนแปลงทางสังคม

o   การเปลี่ยนแปลงทางสังคม หมายถึง การเปลี่ยนแปลงระเบียบของสังคมในการกระทำ
ในเรื่องต่างๆ ซึ่งเป็นการเปลี่ยนแปลงที่เกี่ยวข้องกับความสัมพันธ์และแบบแผนความประพฤติของสมาชิกในสังคมที่แตกต่างไปจากเดิม เช่น การเปลี่ยนวัตถุสิ่งของที่ใช้ การเปลี่ยนแปลงความคิดความเชื่อ เป็นต้น

·         การเปลี่ยนแปลงระดับจุลภาค

o   เป็นการเปลี่ยนแปลงขนาดย่อยในระดับบุคคล กลุ่มบุคคล และรวมถึงพฤติกรรมต่างๆ ของบุคคล ตัวอย่างเช่น

1.  การผลิตสินค้า จากเดิมที่ผลิตสินค้าด้วยมือ เปลี่ยนมาเป็นการใช้เทคโนโลยีสมัยใหม่ในการผลิตสินค้า เพื่อให้ได้ปริมาณมาก เพียงพอกับความต้องการในปัจจุบัน

2.  การศึกษาของนักเรียน จากเดิมที่ครูจะเป็นผู้ถ่ายทอดความรู้ให้แก่นักเรียนฝ่ายเดียว เปลี่ยนเป็นการศึกษาที่เน้นให้นักเรียนเป็นศูนย์กลางการเรียนรู้ เพื่อกระตุ้นให้นักเรียนคิดเป็น ทำเป็น มีภาวะความเป็นผู้นำ

·         การเปลี่ยนแปลงระดับมหภาค

o   เป็นการเปลี่ยนแปลงขนาดใหญ่ที่เกี่ยวข้องกับระบบสังคม มีผลกระทบต่อแบบแผนการดำเนินชีวิตของผู้คนในสังคมเป็นจำนวนมาก ตัวอย่างเช่น

1.  การเลิกทาสในสมัยรัชกาลที่ 5 ส่งผลให้ราษฎรทุกคนมีความเท่าเทียมกัน มีเสรีภาพในการดำเนินชีวิต การประกอบอาชีพ นอกจากนี้ยังมีผลทำให้ประเทศมีแรงงานอิสระเพิ่มมากขึ้น

2.  การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 เป็นการเปลี่ยนแปลงจากระบอบมบูรณาญาสิทธิราชย์มาเป็นการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข โดยมีรัฐธรรมนูญเป็นกฎหมายหมายสูงสุดในการปกครองประเทศ ประชาชนมีสิทธิ เสรีภาพ และความเสมอภาคเท่าเทียมกัน

ปัญหาสังคมไทย

ปัญหายาเสพติด

·         สาเหตุของปัญหา

1. ความอยากรู้อยากลอง ความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ 

2. ไม่ได้รับคำแนะนำที่ถูกต้องจากผู้ใหญ่และบุคคลที่เกี่ยวข้อง

3. การชักชวนของเพื่อน โดยส่วนมากมักเกิดจากความเกรงใจเพื่อนหรือต้องการแสดงตนว่าเป็นพวกเดียวกับเพื่อน

·         แนวทางการป้องกันแก้ไข

1. รัฐบาลควรมีนโยบายปราบปรามยาเสพติดอย่างจริงจังและเป็นรูปธรรม

2. พ่อแม่ควรปลูกฝังค่านิยมที่ดีให้แก่ลูก เพื่อป้องกันปัญหายาเสพติด

3. องค์กรเอกชนควรมีบทบาทในการให้ความรู้เกี่ยวกับพิษภัยของยาเสพติด

ปัญหาการทุจริต

·         สาเหตุของปัญหา

1. ความโลภ ความต้องการบริโภคที่เกินพอดี

2. การเห็นแก่ประโยชน์ส่วนตนมากกว่าประโยชน์ส่วนรวม

3. ขาดจิตสำนึกทางศีลธรรมและไม่เกรงกลัวกฎหมาย

·         แนวทางการป้องกันแก้ไข

1. ภาครัฐควรมีบทลงโทษทางกฎหมายที่เข้มงวดเกี่ยวกับการทุจริต

2. พ่อแม่ควรปลูกฝังค่านิยมที่ดี เน้นความซื่อสัตย์สุจริตให้แก่บุตรหลาน

3. องค์กรทุกภาคส่วนควรตระหนักถึงความสำคัญและเป็นตัวอย่างที่ดีในการแก้ไขปัญหาการทุจริตอย่างเป็นระบบ

ปัญหาสิ่งแวดล้อม

·         สาเหตุของปัญหา

1.การตัดไม้ทำลายป่า

2.ควันพิษจากท่อไอเสียรถยนต์

3.การทิ้งขยะลงในแม่น้ำลำคลอง

4.การปล่อยน้ำเสียของโรงงานอุตสาหกรรม

·         แนวทางการป้องกันแก้ไข

1.ปลูกฝังความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม

2.รณรงค์ให้ประชาชนหันมาใช้พลังงานทดแทนกันมากขึ้น

3.ปลูกต้นไม้เพื่อเพิ่มพื้นที่สีเขียวในบริเวณชุมชนและที่สาธารณะ

แนวทางการป้องกันและแก้ไขปัญหาสังคมไทย

แนวทางการป้องกันและแก้ไข

1. รัฐบาลควรออกกฎหมายเพื่อกำหนดมาตรการป้องกันและปราบปรามผู้กระทำความผิดอย่างจริงจัง
2. รัฐบาลควรวางแผนแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นโดยร่วมมือกับองค์กรภาคเอกชนอย่างมีประสิทธิภาพ
3. ให้ความรู้แก่สมาชิกในสังคมเพื่อให้เกิดความเข้าใจและสามารถป้องกันแก้ไขปัญหาต่างๆ ที่เกิดขึ้นได้
4. จัดให้ประชาชนได้รับการศึกษาอย่างทั่วถึงและมีงานทำ เพื่อยกระดับคุณภาพชีวิตของผู้คนให้ดีขึ้น